Hoe het komt dat we nog niet zo vrij leven als we zouden willen

Een belangrijke maatstaf van hoe we de wereld en onszelf percipiëren wordt veelal bepaald door wat ik als kind gezien, gehoord en beleefd heb en de meningen die ik mij op basis daarvan heb gevormd over wat mens-zijn volgens mij inhoudt. Alles wat de mens ervaart wordt opgeslagen in een soort bibliotheek. Alle ervaringen worden gesaved. Elke ervaring wordt vervolgens telkens ongemerkt getoetst aan eerdere ervaringen cq. herinneringen. Een soort poortwachter bepaalt de toetsingscriteria: ‘prettig of onprettig, veilig of onveilig’.

Meningen die ik als kind gehoord en/of gevormd heb zijn veelal een belangrijk innerlijk toetsingscriterium of ik iets als prettig of onprettig dan wel als veilig of onveilig ervaar. De uitkomst van deze innerlijke scan in de ervaringsbibliotheek bepaalt welke emoties we ervaren over een situatie. Bij alles wordt gescand op: ‘Mag dit? Hoort dit? Kan dit? Is dit waar? Is dit onwaar? Is dit juist? Is dit onjuist?’ Zegt de innerlijke poortwachter: ja, dit mag of ja, dit hoort of dit is juist, dit is waar, dit kan, dit is prettig, dit is veilig dan wel dit is okay, dan voelen wij ons navenant. Geeft de poortwachter echter een ‘niet okay’ op één van deze criteria dan ontstaat er in meer of mindere mate letterlijk, fysieke contractie en worden we alert. Zo hebben we als het ware diverse poortwachters in onze kinderjaren geïnstalleerd, die ons waarschuwen als er alertheid werd geëist, om veiligheid te garanderen.

Hier berusten al onze overlevingsmechanismen op, die wij veelal identificeren als wie wij menen te zijn. Doch dit is voor grote delen een vals zelfbeeld. Het authentieke Zelf ligt onder de overlevingsmechanismen verscholen. De uitdaging in ons aller leven is nu om de eigenlijke persoonlijkheid te ontdekken en te leven.

Helaas zijn de ineffectieve overlevingsmechanismen in een mens veelal machtiger dan alle vrijheid van denken die we in de afgelopen 70 jaar in het Westen op grote schaal gewonnen menen te hebben. Zo blijft onze geschiedenis, de collectieve als wel de persoonlijke, onze gedachtes en ons gedrag bepalen, welke op hun beurt weer onze emoties bepalen. . . die wederom onze gedachtes bepalen, die wederom… Kortom, een vicieuze cirkel. Tot we deze doorbreken.

Hoe verstandig een mens ook is, hoeveel kennis hij ook moge hebben, hoeveel trainingen en/of therapieën men ook ondergaan heeft, het helpt allemaal onvoldoende als de pijn van de herinneringen die vanuit het onderbewustzijn regeert, niet wordt onttroont.

“Wie van het doel niets weet

Wie van het doel niets weet
Kan op de weg niet hopen
Daarom zal zijn leven
Steeds in een cirkelgang verlopen

Aan het einde komt hij aan
Daar van waaruit hij is vertrokken
En de zin van het bestaan
Is alleen nog maar verbrokkeld

Want gevraagd moet worden
Naar de dingen aan de stilte eigen
En gewaagd moet worden
Wil men licht verkrijgen

Wie niet op zoek zal gaan
Naar zo vrij als ook maar een mens kan zijn
Zal steeds betoverd blijven
In de sluiers van de schijn”

— CHRISTIAN MORGENSTERN